English
در میان هنرمندان معاصر ایران، نام احمد نادعلیان بیش از هر کس با مفهوم «هنر در طبیعت» و «هنر برای زندگی» گره خورده است.او نه تنها در عرصه‌ی هنر محیطی (Environmental Art) جایگاهی ویژه دارد، بلکه توانسته با پیوند دادن هنر، فرهنگ بومی، و دغدغه‌های اجتماعی، به چهره تاثیر گزار در حوزه تحول اجتماعی تبدیل شود. درک جایگاه او نیازمند نگاهی فراتر از نمایشگاه‌های بین‌المللی و حاصل مجموعه‌ای از عوامل فرهنگی، آموزشی، و مردمی است. تأثیر او در تحولات فرهنگی و هویتی جزیره‌ی هرمز، روستاهای قشم و گوچروهای سنگسری و نسلی که در جامعه‌ی هنری ایران هنر جدید و محیطی انجام می دهند و یا بین هنر و گردشگری ارتباط ایجاد کرده اند آشکار است.
پیشینه و بازگشت به طبیعت
احمد نادعلیان متولد ۱۳۴2 در سنگسر است. نادعلیان پس از اخذ مدرک دکتری از دانشگاه مرکزی انگلستان در سال 1375 به ایران بازگشت و زندگی در طبیعت را شروع کرد. این بازگشت، نقطه‌ی عطفی در زندگی او بود؛ این نوع زندگی موجب شد که او به هنر محیطی گرایش پیدا کند. او ضمن کنده نگاری بر روی سنگ ها و صخره ها، آثاری بوجود آورد که نه تنها زیباشناسانه، بلکه حامل پیام‌هایی درباره‌ی حفظ طبیعت بودند. به دلیل متفاوت بودن هنر او با آنچه که در چارچوب گالری‌ها، موزه ها و نهادهای رسمی به نمایش درمی آیند، آثار او در کتابهای مرجع هنر معاصر منتشر شدند و برای شرکت در دو سالانه‌های بین‌المللی بینال ونیز مورد انتخاب شد. پس از دویالانه ونیز برای نمایشگاه ها و رویدادهای متعددی در اروپا، امریکا و آسیا دعوت شد، در طبیعت این کشورها هنر زیست محیطی انجام داد و نمایشگاه گذاشت. این حضورهای جهانی، بی‌تردید سهمی مهم در شناخته شدن او در سطح بین‌المللی داشتند.
بازتاب رسانه‌ای و هویت نمادین
حضور پی در پی او در کتاب ها و مجلات بین امللی و بازتاب گسترده‌ی آثار و فعالیت‌های نادعلیان در خبرگزاری‌های داخلی و خارجی، کتابهای مرجع هنری، و مستندهای تلویزیونی،دلایلی هستند که او به یک شخصیت نمادین تبدیل شد. اما آنچه این بازتاب‌ها را متمایز کرد، تداوم و صداقت او در زیست هنری‌اش بود؛ او هنری را که می‌آفرید، زندگی می‌کرد. بدین ترتیب، نادعلیان نه به عنوان هنرمندی در رسانه‌ها، بلکه به عنوان چهره‌ای فرهنگی با پیام زیست محیطی در حافظه‌ی عمومی جامعه‌ی ایران و مخاطبان بین‌المللی نقش بست.
تاثیر گذاری یک چهره فرهنگی با سرمایه نمادین بالا در هرمز
جزیره‌ی هرمز طی دو دهه‌ی اخیر از سکوت و فراموشی تاریخی خود خارج شده و به یکی از شناخته‌شده‌ترین مقصدهای گردشگری هنری در ایران بدل گردیده است. این تحول را نمی‌توان بدون توجه به نقش احمد نادعلیان درک کرد؛ هنرمندی که از سال 1385 با ورود به هرمز و اجرای آثار محیطی با خاک‌های رنگین جزیره، چشم‌اندازی تازه از پیوند هنر، جامعه و محیط زیست پدید آورد. نادعلیان با بهره‌گیری از هنر محیطی موجب جذب گردشگران شد.
از سال 1385 فعالیت های نادعلیان در فصول پاییز و زمستان در جزیره هرمز و روستاهای قشم زندگی می کند و در کنار هنر محیطی به هنر اجتماعی گرایش پیدا کرد. او پیش از آنکه به جزیره هرمز برود در عرصه بین المللی و فرهنگی ایران شناخته شده بود. به همین دلیل همه فعالیت های او با دقت در خبرگزاری ها و رسانه ها بازتاب پیدا می کردند. به همین دلیل شناخته شدن طبیعت جزیره هرمز مدیون رسانه ای بودن نادعلیان بود. اما شهرت و جایگاه اجتماعی‌اش را نمی‌توان تنها به این رویدادها محدود کرد.
تحلیل نقش احمد نادعلیان به‌مثابه یک سرمایه نمادین در شکل‌گیری گردشگری جزیره هرمز
در سال های 1395 خانم الهام درویشی پایان‌نامه کارشناسی ارشد خودشان را در دانشگاه هنر اصفهان با راهنمایی دکتر رسول بیدرام شروع کردند. آنچه که مد نظر بود آنچه که تحلیل نقش احمد نادعلیان به‌مثابه یک سرمایه نمادین در شکل‌گیری گردشگری جزیره هرمز بر اساس نظریه پی‌یر بوردیو بود. در همان سال استاد راهنمای ایشان به همراه دکتر محسن رنانی به جزیره هرمز آمدند. برای این پژوهش ساعت ها گفتگو با مسئولین جزیره هرمز، هنرمندان مقیم بندرعباس و مردم بومی انجام شد. به دلیل حساسیت ها قبل از دفاع عنوان عوض شد و با عنوان برنامه‌ریزی و تحلیل ظرفیت‌های سرمایه نمادین جزیره هرمز با تأکید بر گردشگری در سال 1396 تحقیق ایشان به پایان رسید. به هر حال در پژوهش با عنوان جدید با تکیه بر نظریه‌ی سرمایه‌های پی‌یر بوردیو، به بررسی نقش احمد نادعلیان در شکل‌گیری گردشگری فرهنگی و توسعه‌ی اجتماعی جزیره‌ی هرمز پرداخته شده است.
مفهوم سرمایه نمادین در اندیشه‌ی بوردیو
پی‌یر بوردیو جامعه‌شناس فرانسوی، مفهوم سرمایه را از حوزه‌ی اقتصادی به عرصه‌ی فرهنگی و اجتماعی گسترش داد. در این چارچوب، سرمایه نمادین به‌منزله‌ی اعتبار و مشروعیت اجتماعی حاصل از تبدیل سایر سرمایه‌ها تعریف می‌شود.
در این پژوهش نادعلیان، به عنوان پیشگام هنر محیطی، با خلق آثار هنری موفق شد خاک‌های رنگین جزیره را به نمادهای هنری تبدیل کند. این فرایند نمادسازی موجب جلب گردشگران داخلی و خارجی شد و در پی آن، تغییرات اقتصادی و فرهنگی چشمگیری در جزیره به وجود آمد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای این تحول، توانمندسازی زنان بومی و مشارکت آنان در فعالیت‌های هنری و اقتصادی بود. در چارچوب نظریه‌ی بوردیو، کنش نادعلیان را می‌توان فرآیندی از تبدیل سرمایه فرهنگی به سرمایه نمادین دانست که در میدان اجتماعی هرمز به بازتولید سرمایه اقتصادی و اجتماعی انجامیده است. در این پژوهش نادعلیان، با استفاده از اعتبار هنری و سرمایه فرهنگی خود، توانسته است الگوی جدیدی از توسعه فرهنگی مبتنی بر هنر و سرمایه نمادین ارائه کند.
موزه دکتر نادعلیان شکل‌گیری گردشگری فرهنگی در هرمز را تسهیل کرد. او توانست میدان فرهنگی جدیدی در جزیره بیافریند و سرمایه فرهنگی را به سرمایه نمادین بدل کند. یکی از دستاوردهای مهم نادعلیان، آموزش گردگری و هنر به زنان در زمینه‌ی هنر خاک و صنایع‌دستی بود که به استقلال مالی و اجتماعی آنان انجامید. نادعلیان با برخورداری از سرمایه‌های فرهنگی، اجتماعی و نمادین توانست ساختار اجتماعی جزیره را تغییر دهد. فعالیت‌های نادعلیان باعث رونق اقتصادی، افزایش مشارکت اجتماعی و نمادین شدن هرمز در سطح ملی و جهانی شد. نادعلیان الگویی از هنرمند جامعه‌محور است که توانست از سرمایه فرهنگی خود برای توسعه‌ی گردشگری و توانمندسازی زنان بهره گیرد.
مجله آطلس؟ “جزیره هرمز میزبان هنرمندان بین المللی می شود ” دیماه 1385
فراتر از نمایشگاه: بازگشت به مردم و طبیعت
علی رغم سفرهای پی در پی بین‌المللی، هنوز در طبیعت روستای پلور و جزیره‌ی هرمز یا روستاهای قشم زندگی می کند. او با تأسیس موزه دکتر نادعلیان در جزیره هرمز، مراکز پردیس در تهران ، پلور و قشم “خانه‌ی دکتر نادعلیان لافت” و راه‌اندازی کارگاه‌های هنر محیطی، بستری برای آموزش، گفت‌وگو و آفرینش هنری فراهم کرد. او با استفاده از خاک‌های رنگی هرمز با هدف راه اندازی گردشگری و آموزش جامعه محلی بویژه زنان، به هنری روی آورد که نه تنها زیباشناسانه، بلکه حامل پیام‌هایی درباره‌ی حفظ محیط زیست و ایجاد اشتغال برای جامعه محلی بود. این نگاه انسانی و اخلاقی به هنر، سبب شد آثارش برای مردم ملموس‌تر و تأثیرگذارتر باشند.
نقش اجتماعی و فرهنگی
نادعلیان در هرمز صرفاً یک هنرمند نبود؛ بلکه به کنشگر فرهنگی و اجتماعی تبدیل شد. او با آموزش زنان و دختران برای راه اندازی کسب و کار گردشگری؛ تولید صنایع‌دستی، نقاشی با خاک و هنرهای محیطی، به توسعه‌ی اقتصاد گردشگری پایدار کمک کرد. این اقدامات، نه تنها سطح معیشت مردم را ارتقا داد، بلکه نوعی خودآگاهی فرهنگی را نیز در جامعه‌ی محلی ایجاد کرد. به‌تدریج، خانه‌ی او در هرمز به مکانی نمادین تبدیل شد؛ کارکردهای متفاوتی دارد: موزه، کارگاه و مرکز فرهنگی، کتابخانه، … بسیاری از گردشگران و هنرمندان داخلی و خارجی، این خانه را مرکزی برای درک تازه‌ای از هنر، طبیعت و جامعه می‌دانند.
عوامل کلیدی در تبدیل او به نماد فرهنگی و اجتماعی
۱. حضور جهانی و مشروعیت هنری: شرکت در رویدادهای جهانی، جایگاه حرفه‌ای و اعتبار بین‌المللی برای او ایجاد کرد.
۲. بازگشت به بستر بومی و مردمی: سکونت در هرمز و ارتباط مستقیم با مردم محلی، او را از «هنرمند شهری» به «چهره‌ای مردمی» تبدیل کرد.
۳. ترکیب هنر، اخلاق و مسئولیت اجتماعی: آثار او حامل پیام‌های محیط زیستی، فرهنگی و انسانی هستند؛ پیام‌هایی که با روح زمانه‌ی معاصر هم‌صداست.
۴. تأثیر آموزشی و الهام‌بخشی: تربیت نسل جدیدی از هنرمندان محیطی و آشنا کردن مردم با مفهوم «هنر برای زمین».
۵. تداوم در عمل و باور: نادعلیان در طول بیش از دو دهه، بدون وابستگی به جریان‌های سیاسی یا نهادهای رسمی، مسیر خود را پی گرفته است.
به عنوان نتیجه می توان گفت احمد نادعلیان یک چهره و یا نماد فرهنگی و اجتماعی است، زیرا توانست از چارچوب‌های سنتی هنر فراتر رفت و آن را به تجربه‌ای انسانی، زیست‌محیطی و مشارکتی تبدیل کند. اگرچه حضورش در بینال‌ها و جشنواره‌های بین‌المللی آغازگر شهرت او بود، اما آنچه از او یک نماد ساخت، پیوند عمیقش با مردم، طبیعت و اخلاق هنری بود. در نهایت، نادعلیان نمونه‌ی هنرمندی است که هنر را نه برای نمایش، بلکه برای تغییر و زندگی به کار گرفته است.
Views: 0