رقص زنان سنگسری هنری کنشگرانه و سکویی علیه نابرابری

یکی از بخش‌های مهم «هنر جامعه‌محور» احمد نادعلیان، این بوده است که بخشی از فرهنگ بومی سنگسر از جمله رقص که در گذر زمان به‌ویژه به‌دلیل فشارهای اجتماعی و مذهبی، ممنوع یا سرکوب شده بود را جان بخشی و باز آفرینی کند. یکی از جلوه‌های بارز این تلاش، احیای رقص آیینی زنان سنگسری بود.  او برای مقابله با نابرابری آنان در سنگسر پس از تحقیقات شرایطی را فراهم کرد که آنها بتوانند رقص های سنتی فراموش شده را اجرا کنند. از آنها حمایت کرد که به صورت برنامه های آیینی اجرا داشته باشند. قصد او این بود که زنان سنگسری را از حاشیه به مرکز فعالیت‌های فرهنگی و آیینی بازگرداند.

اهداف نادعلیان

او با نگاه فرهنگی و هنری، نه صرفاً سرگرمی، این رقص را به‌عنوان بخشی از میراث ناملموس فرهنگی و هویت زنان محلی مطرح کرد. هدفش این بود که: زنان بتوانند در فضای امن و محترمانه، نقش فعال در اجرای آیین‌های بومی داشته باشند؛ آیین‌های سنتی در قالب جشنواره‌های فرهنگی و هنری بازآفرینی شوند؛ جامعه محلی احساس کند که فرهنگ بومی‌اش ارزشمند است و می‌تواند به جذب گردشگر فرهنگی و توسعه پایدار کمک کند. بازتاب آن در رسانه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی منتشر شود، موجب شد که افرادی با آن مخالفت کنند.

چالش‌ها و مخالفت‌ها

در اوایل فعالیت با توجه به ساختار اجتماعی و فرهنگی سنگسر پس از اجرا مخالفت‌ها یا موانعی ایجاد شدند. از آنجا که برخی افراد متعصب  اجرای رقص علنی زنان را مخالف آموزه‌های دینی و آن را عملی ناپسند تلقی کردند،  فشارهای اجتماعی بر زنان شرکت‌کننده زیاد بود؛ به‌طوری‌که گاهی خانواده‌ها از ترس قضاوت یا تهدید دیگران، مانع حضور دختران در اجراها می‌شدند. در مواردی نیز برای خود نادعلیان پیام ها و اتهاماتی مبنی بر ترویج رفتارهای نامتعارف در فضای مجازی را ارسال کردند.  با وجود این مخالفت‌ها، نادعلیان همچنان تأکید دارد که هنر به ویژه رقص می‌تواند وسیله‌ای برای توانمندسازی اجتماعی زنان باشد و باید از آیین‌های بومی، نه به‌صورت سطحی بلکه با درک معنایی و فرهنگی‌شان، محافظت کرد.

 

مخالفت ها با رقص و آئین های زنان در سنگسر

پس از اجراهای اول رقص زنان که در اماکن گردشگری اجرا شدند، بومگردی های همکار اخطاریه گرفتند و بازخواست شدند. به همین دلیل برای ادامه کار نادعلیان اجرا ها را منطقه طبیعی پلور و محیط های طبیعی سنگسر اجرا کرد. دلیل اجرا در طبیعت این بود که برای مکان هایی که تحت نظارت نهادهای دولتی، فرهنگی هستند مشکل ایجاد می شود. اما کسی نمی تواند گل های شقایق یا درخت توت را بازخواست کند.  عجیب بود در سال جاری (1404) یکی از بومگردی ها به دلیل همکاری برای ساخت یک مستند که عروسی سنتی را قرار بود معرفی کند پلمپ شد. البته اقدامات من این احساس را ایجاد کرده بود که گویی ماتعی ندارد. در مقایسه با اقوام دیگر که ده ها صفحه در فضای مجازی دارند و فقط رقص زنان را نشان می دهند این رفتارها با توجه به شرایط حساس که تساهل حاکمیت به ویژه دولت برای حجاب، کنسرت رقص زیاد شده این رفتار در سنگسر عجیب است. اما یقین دارم روزی به آنها گفته خواهد شد که زیاد سخت گیری نکنند. آنها همین حالا هم می توانستند آن را نبینند. اما دیدند. در نتیجه، اگرچه این فعالیت‌ها برای نادعلیان آسان نبود و با مقاومت‌های شدید روبه‌رو شد، اما تأثیر ماندگاری بر نگاه فرهنگی منطقه گذاشت. بسیاری از پژوهشگران و گردشگران حالا سنگسر را نه فقط به خاطر کوچرو بودنشان و گوشت بره هایشان، بلکه فرهنگ غنی پوشش زنان و رقص منحصر به فرد آنها می شناسند. اما نادعلیان مصمم است در زمان و مکان مناسب از زنان حمایت کند و به کارش ادامه دهد.

طره افشانی به زبان سنگسری  «برچک فوکرتتن»  یا فوت کردن طره ها یکی از حرکات رقص زنان سنگسری است که در هنگام رقص زنان موهای جلوی سر خود (که در منطقه سنگسر معمولاً به آن “بُرچّک” گفته می‌شود) را به سمت جلو می‌اندازند و دمیدن هوا از دهان خودشان طره‌ها را با وژن و آهنگ خاصی به حرکت در می آورند.

بر اساس پژوهش های انجام شده احمد نادعلیان حرکات دست و پا متناسب با سن افراد متنوع بوده است.  این حرکت معمولا در فرایند اجرای حرکات دیگر مثل رقص جاری با جاری «یری یری سمه» و دیگر رقص ها انجام می شده است. این رقص همگام با «انگشتک زدن (انگشتین بژتن)»، حرکاتی دیگر مانند «دست افشانی هماهنگ» و یا حرکت مایل به طرفین اتجام می شده است.

فیلم رقص طره افشانی زنان سنگسری در اینستاگرام احمد نادعلیان

 

 

فیلم رقص طره افشانی نونهالان سنگسری در اینستاگرام احمد نادعلیان

رقص ممکن است به صورت تکی یا گروهی اجرا شود. معمولا در گذشته  هماهنگ با نواختن سازهایی مانند دف اجرا می شده است.  در رقص «یری یری»، زنان “جاری”ها (معمولاً خویشاوندان یا نزدیکان) در مقابل هم می‌رقصند، گام‌های موزون برداشته، حرکات هماهنگ دست‌ها دارند و چرخشی هم ممکن است داشته باشند

در فرهنگ عامه سنگسری برچک فو کرتتن معنی دیگری دارد. اگر در میان زنان کسی بخواهند بگویند که هنوز اقتدار خود را نشان نداده است می گوید هنور برای تو طره مویم را فوت نکرده ام. (انی تَرِه بُرچک فو نکرته) به این معنا که هنوز آن روی قاطعیت را نشان نداده ام.  اگر به کنایه و یا صمیمانه نوعی نشان دادن اقتدار باشد همانند حرکت دیگری در رقص زنان سنگسری است که وقتی در انهای رقص ها به گروهی می رقصیدند با زندن باسن به فرد دیگری او را از میدان رقص دور می کردند و این حرکات به ظاهر خشن موجب مسرت و شادی می شد.

جنبه فرهنگی و اهمیت

این رقص یکی از جلوه‌های هویتی و فرهنگی منطقه سنگسر است که تلاش شده دوباره احیا شود و به نمایش گذاشته شود.  طره افشانی در دهه های اخیر این رقص فراموش شده بود. اما افراد سالمند به آن اشاره کرده اند و با توجه به جستجوی احمد نادعلیان و تهیه مصاحبه و ظبط حرکات رقص رواج آن در گذشته اثبات شده است.

احمد نادعلیان به دو دلیل از ابتدا می دانست که ترویج و بازجست آن مورد استقبال قرار خواهد کرد. یکی از پژوهشگران بنام خانم فاطمه منصف در حال حاضر در این زمینه پژوهش می کنند به نادعلیان گفتند که در رقص های غربی مو اغلب مزاحم است و باید مهار شود، اما در این رقص مو وسیله مهمی برای رقصیدن است. اگر چه نادعلیان یاد آور شدند که در رقص دراویش هم رها سازی و به کار گیری موها نقش مهمی دارد، اما طره افشانی محدو به حرکت در آوردن مو نیست. بله تنفس فوت کردن و حتی صدای ضرباهنگ فوت کردن نوعی به حرکت جانبخشی می کند که آن را در عرصه جهانی خص و متمایز جلوه می دهد.

دلیل دیگر نادعلیان برای ترویج این رقص این بود که در بستر اجتماعی ایران سال 1400 رها سازی و رقصانیدن موها معنی دار است و یک ضرورت فرهنگی اجتماعی است.  بنابراین جنبه‌های خلاقانه یا بازآفرینی آن آگاهانه بوده است.

فیلم رقص طره افشانی زنان سنگسری در اینستاگرام احمد نادعلیان

 

Views: 0