الهام گرفتن احمد نادعلیان از الهه های پیشا تاریخی و عروسک های بدوی

سنت کهن ساخت الهه های مادر و یا مادر زمین به عنوان اسباب بازی یا عروسک در بعضی از روستاهای قشم تداوم داشته است. همانند بسیاری از نقاط ایران در روستاهای هرمزگان هنوز می توان شواهدی را پیدا نمود که در گذشته مادران چگونه برای کودکان خود با استفاده از پارچه های دور ریز عروسک درست می کردند. بعضی از این عروسک ها به شیوه بدوی همانند الهه های مادر پیشا تاریخی ساخته می شوند.

همواره نمونه های پیگره های الهه مادر پیشا تاریخی و بدوی بر کارهای من تاثیر داشته اند.

 

 

به صورت سنتی در روستاهای جزیره قشم نه تنها نسبت به نقاشی بلکه به صورت سخت گیرانه تری نسبت به مجسمه سازی سخت گیری وجود دارد.  دیدگاه های متفاوتی در خصوص مجسمه وجود دارد. در بعضی از موارد شاهد بوده ام که ساخت مجسمه حرام محسوب می شود. با اینوجود با توجه به احادیث عروسک به عنوان اسباب بازی کودکان ساخته شدند و مشروعیت پیدا کردند.

بی بی زینب (مام گپو) در یکی از اتاق های شمالی باغ. 1396

در سال 1395 در یکی از اتاق های شمالی باغ زندگی می کردم. بی بی زینب و دخترانش همیشه از من پذیرایی می کردند.

همیشه زمانیکه در جوامع محلی زندگی می کنم نسبت به فرهنگ عامه جستجو می کردم. گُوو یا عروسک نوعی اسباب بازی دست ساز است که بی بی زینب (مام گپو) برایم درست کرد. او می گفت از اسباب بازی های دوران کودکی او بوده است. بی بی زینب را تشویق کردم که این عروسک ها را تولید کند. چنین نمونه هایی از سال 1396 در مراکز ما به فروش می رسند.

در نمومه های عروسک های بی بی زینب بر روی سینه ها تاکید شده است. چهره نادیده گرفته شده اند.

در سفر هایم به کشورهای مختلف دنیا عروسک های بومی را با خود می بردم و در موقعیت های مختلف از آنها عکس می گرفتم.

 

گاهی دخترک ساخته می شدند. یکی از شاگردان من بنام عالیه این دختلوک با دخترک را در جزیره هرمز ساختند. چنین نمونه هایی در روستاهای اطراف میناب نیز ساخته می شود.

 

در موزه من عروسک های بومی (دختلوک) زیادی را جمع آوری کرده ام که با پارچه های کهنه ساخته شده اند. آنها فاقد جزئیات هستند و بسیار تخیلی ساخته می شوند. قناعت نسل گذشته را نشان می دهد. کودکانی که با آنها بازی می کردند احساسات شخصی خودشان را در چهره تخیلی و خالی آنها می دیدند.  آیا عروسک های قدیمی توان دلربایی دارند؟ آیا برای کودکان مصرف امروزی دارند؟

نمونه های دیگری از عروسک پارچه ای بدوی که در سلخ و زیرانگ سابقه داشته است که کمی متفاوت هستند. علاوه بر تاکید بر سینه ها بر باروری آنها تاکید شده است.  در بسیاری از الهه های مادر زمین باستانی نیز بر روی سینه ها تاکید شده اند.

 

ساخت عروسک پارچه ای با تاکید بر سینه ها فقط خاص ایران نبوده است.  نمونه ای که در تصویر بالا دیده می شود از روستاهای روسیه نزدیک به قطب شمال تهیه شده است. زمانیکه یک مرد برای صید به دریا می رود زن خانه این عروسک را در کنار پنجره قرار می دهد و این معنی را دارد که زن در انتظار است. این نمونه نشان می دهد که تاکید بر روی سینه ها در سایر نقاط دنیا وجود دارند و به عنوان یک سنت کهن در پیکره های پیشاتاریخی الهه مادر می توان  آنها را رهگیری کرد.

 

گرایش به غرب در عروسک هایی که به عنوان عروسک سنتی در هرمزگان ساخته می شود دیده می شوند. در بعضی از نمونه های فروشگاه های صنایع دستی سنتی عروسک های ساخت چین که الگوهای انیمیشن غربی را با موی بور و چشم آبی نشان می هند برقع و لباس سنتی دارند. حتی آنهایی که سرشان با پارچه ساخته شده است دارای چشم و جزئیات هستند. این موارد نشانه انسان گرایی و طبیعت گرایی است که در دنیای معاصر وجود دارد.

بعضی از فعالان ترویج عروسک پارچه ای گمان می کنند که با ساخت عروسک پارچه ای و اضافه کردن چشم دهان و بینی می توانند آنها را جایگزین باربی کنند. آنها نمی دانند که عروسک های پارچه ای متعلق به دنیای گذشته هستند و به عنوان پدیده فرهنگی گردشگران بزرگسال آنها را خریداری می کنند.‌ کودکان امروز نیازهایی متفاوت دارند. آنها در گذشته زندگی نمی کنند. فرهنگ سازی و نهادینه کردن آن امر دشواری است. کودکان امروز طبیعت و حیوانات را دوست دارند. اما خیلی باهوش هستند. مثل ما که بهترین گوشی و فیلتر شکن را دوست داریم. آنها هم رویایی متفاوت دارند.

نوشته جداگانه ای خواهم نوشت که پس از یک پست اینستاگرامی برای تعویض عروسک های کهنه با نو عروسک گردانان پارچه ای چه لشکر کشی انجام دادند. توصیه آنها این بود که به جای عروسک پلاستیکی به کودکان عروسک پارچه ای دست ساز هدیه بدهیم.

کودکان امروز طبیعت و حیوانات را دوست دارند. اما خیلی باهوش هستند. مثل ما که بهترین گوشی و فیلتر شکن را دوست داریم. آنها هم رویایی متفاوت دارند.‌

شعار جاگزین کردن باربی با عروسک پارچه ای مادر بزرگ ها برای مصاحبه با شبکه ها و خبرگزاری ها خریدار دارد. شاید به ظاهر مشت محکمی بر دهان فرهنگ غرب می زنند. اما سیسمونی را از کجا می خرند؟

Views: 11