احمد نادعلیان: تاثیرات جشنواره های محیطی بر هنر هرمزگان قبل از فرش خاکی

پس از برگزاری کارگاه ها و جشنواره های هنر محیطی در سال 1385 خیلی زود هنرمندان بومی جزیره هرمز و استان هرمزگان در صنایع دستی، هنر نمایش و هنر تجسمی  از خاک های رنگی استفاده کردند. البته همیشه در هرمز گفته می شود که پیش از این زمان روی مقوا چسب می زدند و ماسه می چسبانیدند.  بعید نیست. اما تا کنون سند تصویری ندیدم. اگر هم سندی ارائه شود تاثیر گذار بودن آن در زمانی که انجام شده بوده است مهم خواهد بود. ما باید بدانیم عمل انجام شده آنان در آن زمان چه تحولی در فرهنگ، اقتصاد و گردشگری جزیره هرمز داشته است. اگر انجام شده است و حتی اگر هیچ تاثیری هم نگذاشته است، جمع آوری اسناد آن خالی از لطف نیست. تا کنون حرف شنیدم و در یک مورد جعل سند منتشر شده است. صحبت کردن راجع به آن بیشتر اعتبار همان فرد را زیر سئوال می برد. 

عبدالرسول دریاپیما  کارگردان مقیم جزیره هرمز در اجرای نمایش ها از خاک های رنگی استفاده کرد.  عنوان این نمایش (قضا بلا ) بوده است و در اوّلین جشنواره تیاتر خیابانی آیینی سنتی خلیج فارس و در شهریور سال 1386 در بندرعباس – فرهنگسرای طوبی به نمایش در آمده بود. 

 قضا بلا با تصویر در کتاب جزیره هرمز به روایت احمد نادعلیان معرفی شده است. 

علاقمندان به هنر در جزیره هرمز معتقدند که عبد الرّسول دریاپیما از اوّلین هنرمندان بومی هرمزگان بود که پس از برگزاری جشنواره هنر محیطی سال1385 از خاک های رنگی در نمایش تیاتر استفاده کرد و نمادگرایی رنگ ها را روایت کرد.  عکس هایی که از فیلم این نمایش عبد الرسول و همراهانش (شهریور سال 86) در بندرعباس تهیه شده است این موضوع را نشان می دهد.   

 

 

 

 

عبدالرسول دریاپیما برای این نمایش از هفت نوع خاک رنگی از خاک های جزیره هرمز ((قرمز- زرد – قهوه ای – سرمه – سفید – سیاه وسبز )) که  رنگ های اصلی جزیره هستند استفاده کرد. انتخاب عدد نمادین هفت مهم و معنی دار بوده است. 

در خصوص موضوع نمایش عبدالرسول دریا پیما گفته بود: “در گذشته مردم جزیره بر این باور بوده اند که به هنگام مریضی وشیوع بیماریهای لاعلاج گوسفندی را از زیارت مولا به منازل اهل جزیره می بردند و اتّفاق براین بوده که بیماری ها وامراض جزیره به بدن گوسفند انتقال پیدا می کرده – گوسفند را به چهار قسمت کرده وبه چهار قسمت جزیره به دریا می انداخته تا بلا از جزیره دور شود . در هنگام اجرا نقش ساحره و گوسفند که گوشتش را به دریا می ریخته و ماهی ها از گوشتی که اعتقاد داشتند همه امراض ومریضی مردم در بدن گوسفند جمع شده به چالش می کشانده ودر پایان با هفت رنگ جزیره ماهی بزرگی به نماد رزق وروزی کشیده می شود و گوسفند را در دایره ای به رنگ قرمز ( گلک ) کشیده شده ذبح می شود و هر کدام از بازیگران هفت رنگ جزیره را به تماشاگران معرفی و نوع استفاده از خاکها را بیان می کنند. همراه با موسیقی لیوا – جفتی – جشن شادی از بین بردن درد و امراض وبیماری از جزیره را جشن می گیرند.”

بازیگران این نمایش: محمد کبابی ( بانی قضا بلا ) – عارفه اندور ( ساحره ) – نرگس هرمزی (شفا یافته) بودند.  بازیگردانان نیز : مصطفی شبتاری – رضا زمانی – مهدی ملاح زاده – عرفان اندور – و راضیه سلامی بودند موسیقی :عباس هرمزی – مراد درویشی – طراح صحنه ولباس : نازنین دریا پیما – منشی صحنه : حسن دریا پیما .

اثر عبد الرّسول دریاپیما به همراه ترکیب جوانی از هنرمندان هرمزی، زمانیکه در جشنواره ارائه شد بر هیأت داوران خصوصاً استاد احمدی نسب تاثیر زیادی داشت.

در خصوص اینکه اثر عبدالرسول دریاپیما، نظر استاد احمدی نسب را جویا شدم.

احمدی نسب به من گفتند “که کار بچه های هرمز فوق العاده بود، افرادی که کار را اجرا می کردند خیلی جوان و کم سن و سال بودند ولی با دیدن کار آنها به وجد آمده بودم. به انها تبریک گفتم. آنها بی ادعا بودند.

 

عبد الرسول دریاپیما در آذر ماه 1386مجدداً به در خواست بهزیستی استان هرمزگان در محل فرهنگسرای طوبی با خاکهای رنگی جزیره موتور لنج را رسم نموده و به وسیله دکل وبادبان های لنج که نمادی از شغل و معیشت مردم جزیره بوده آن را به اجرا گذاشت.

 

 

در مرداد ماه سال 1387 هنرمندان بندر عباس به من اطلاع دادند که در کاخ نیاوران تهران برنامه دارند. یکی از مسئولین میراث فرهنگی (رضا دبیری نژاد) در اصل بندری بود این امکان را برای آنها فراهم کرده بود. به من اطلاع دادند . من هم از هنرمندان کارگاه هنر جدید در خواست کردم که در این برنامه حضور داشته باشند. در روز 31 مرداد این برنامه انجام شد.

در آن زمان من کار هنرمندان جزیره هرمز را ندیده بودم.  بعد ها متوجه شدم که یکی از دلایلی که هنرمندان جزیره هرمز نسبت به هنرمندان مقیم بندر عباس انتقاد دارند. آنها می گفتند که این امکان برای هنرمندان هرمز فراهم نشد که کارشان در دیگر شهرهای ایران دیده شود.  از دید هرمزهای با تاثیر از کار آنها به اسم پرفورمنس در شهرهای مختلف ایران با ترکیب و عمل مشابهی کار اجرا شد. اگرچه کار هنرمندان بندر در یک چهارچوب تجسمی ارائه شد و از نظر بصری توانایی بیشتری داشتند. اما عناصر مشترک زیاد بود.

در اجرای نمایش هنرمندان هرمز، از خاک رنگی بر روی زمین، نقش دایره، نقش مایه انتزاعی ماهی در ترکیب کل اثر استفاده شده بود. لباس محلی داشتند. جهله در مرکز بود و از زنبیل سنتی برای رنگ … استفاده کرده بودند و موسیقی وجود داشته است. 

آثاری که جنبه و ابعاد مفهومی آن اهمیّت دارند به سادگی قابل تقلید هستند.  در ایران مدیران فرهنگی و علاقمندان به این هنر چندان شناختی از تاریخچه هنر محیطی در جهان و ایران ندارند خیلی زود تحت تأثیر قرار می گیرند. این که منشاء یک اثر از کجا شکل گرفته است و ناشی از چه بوده است و چقدر اصالت دارد کمتر مورد توجه قرار می گیرد.

تاثیر پذیری از هنر دیگران و یا پیشینیان بد نیست. اما  این که ما تأثیر پذیری از پیشینیان و دیگران را به چه سرانجامی می رسانیم و با چه رویکرد و تفسیری که متفاوت از گذشته باشد آن را ارائه می دهیم مهّم است. مهّم تر از آن صداقت در بیان تأثیر  پذیری از پیشینیان می باشد.

در میان هنرمندان حسام بیشتر با هنرمندان سایر استان ها ارتباط برقرای می کرد. اما در همین برنامه در میان هنرمندان گروه پنج باز خانم زمردی نیا این انتقاد را مطرح کردند که چرا در  محیط یک محوطه تاریخی این اجرا انجام شده است. بیشتر بحث ایشان استفاده از خاک در محیط بود.  بعد ها از شاگردانم در مواردی به خود شخص من هم انتقاد داشتند. 

اما بد یست بدانیم که این روند دو ساله زمینه پیدایش و اجرای فرش خاکی سال 1387 را فراهم کرد. همایون امیرزاده در اولین سفر من به بندر عباس معاون فرهنگی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی هرمزگان بود. پس از مدتی مدیر اداره ارشاد شد. بازتاب رسانه ای جشنواره های سال 1385 و 1386 را دیده بود. پس از مدتی مدیر کل و هنرمندان به این نتیجه رسیدند که دیگر به نادعلیان نیازی نیست. او در عرصه تجسمی کشور شناخته شده است. حضور او موجب می شود رویداد ها بنام او تمام شود. با این انگیزه برنامه ای از طرف آقای امیر زاده پیش بینی شده بود.

بعد ها بی اخلاقی های زیادی شکل گرفت. در مصاحبه ها نقل قول ها داستان را وارونه جلوه دادند. تاریخ ها را عوض کردند. اسم نمایشگاه ها و رویداد ها عوض شد.  مصاحبه های انجام شده در طول زمان هر بار تغییر می کرد و می کند. اما واقعیت و اسناد گذشته را نمی توان تغییر داد. این رفتار موجب شد که این سئوال همیشه برای دوستانم و پژوهشگران مطرح شود که چرا روایت ها همخوانی ندارد؟

اگر روایت های سیال کودکانه را نادیده بگیریم، بر اساس پژوهش های انجام شده، محمد نوریزاد (فعال فرهنگی و در سال های اخیر سیاسی) کارهای محیطی انجام شده با خاک را دیده بود. ایشان قبلا با همایون امیرزاده در ارتباط و در آن زمان با نهاد های انقلابی همسو بودند.  او گفته بود این آثار (کار با خاک روی زمین) همانند فرش هستند. به دلیل این گفته فکر فرش خاکی شکل می گیرد. در یادداشت های بعدی راجع به آن خواهم نوشت. 

قبل از اجرای فرش خاکی دو بار دیگر هنرمندان بندر را دیدم. یک بار در پلور و بار آخر در تهران به آپارتمان ما در خیابان جمال زاده آمدند. 

فکر می کنم هنرمندان بندر در همان سال که به تهران آمدند برای جشنواره جوانان در گرگان شرکت کرده بودند. در زمان بازگشت از گلستان در یازده شهریور 1387 به پلور آمدند. در آن زمان ما هر هفته برنامه داشتیم. بیش از یکصد هنرمند از طرف موسسه ماه مهر به پلور آمدند. 

 

در یک روز برای پرس تی وی آن زمان گزارش تهیه شد. بعد ها بسیار ی از افراد گزارشگر آن از ایران رفتند. 

همانطور که قبلا اشاره کردم پس از جشنواره هنر محیط دیماه 1385 بارها و بارها افراد مختلف بدن سرخ را تکرار کردند و بعد ها به فیلم هایی که در هرمز ساخته می شد سرایت کرد.

از دیگر تاثیرات جشنواره های هنر محیطی کمرنگ شدن شکاف بین هنر تجسمی، نمایش و موسیقی بود.

در همان سال در جشنواره ما نیما شرکت کرده بود. بعد ها نیما در جزیره هرمز ساکن شد. چندین سال قبل از وجود کافه ها و هاستل ها زندگی می کرد.

 

بعد از سفر هنرمندان بندر عباس به پلور چند ماه بعد یک بار دیگر به تهران آمدند. پس از آن زمانیکه در آذر ماه به جزیره هرمز رفتم ، من در شرق جزیره هرمز در تنهایی کارم را ادامه دادم و آنها با ترکیبی متفاوت اولین فرش خاکی را اجرا کردند.  در یاددشت های بعدی داستان آن را می نویسم.

ادامه دارد

Views: 1