رقص مردان سنگسری

مردان سنگسری هنگام رقصیدن گام های خاص خودشان را دارند. در حرکات رقص آنان بیشتر قدرت و به رخ کشیدن هیبت مردانه و گاهی نشانه های جنگجو بودن دیده می شود.  با اینوجود بعضی از گام های رقص مردان سنگسری با رقص یری یری زنان سنگسری همانند است.

رقص زنان سنگسری “یری یری سمه”

مردان ابتدا در یک حوزه دایره ای شکل و با حرکات بال خود می چرخند. یکی از گونه های بال بال سمه است. در مقایسه با رقص زنان که بیشتر دو جاری و یا زنان خانواده در روبروی هم می رقصیدند در رقص مردان به شکل مدور در یک میدان به صورت دایره حرکت می کردند. تا آنجا که در نیم قرن اخیر دیده شده است این حرکت می توانست فردی و جمعی باشد و در فرایند رقصیدن افرادی دعوت شوند و گامهای متنوعی اجرا شود.

گام دیگر در رقص مردان را می توان اینگونه توصیف کرد: رقصنده و یا رقصنده ها همزمان با چرخیدن در یک شکل دایره ای بر روی یک پا به صورت لیله بالا و پایین می پرند. بدن کمی خمیده می شود می و پای دوم به صورت موزن خمیده و صاف می شود. نوعی پایکوبی است و شاید بتوان آن را “یک لنگی سمه” نامید. بر اساس این حرکت پا ها دست ها در وضعیت مختلفی قرار می گیرند. دست زدن در بالای سر یا پایین ، بشکن زدن در بالای سر یا پایین و گاهی حرکات موزون دست ها جدا از هم به صورتی که از بازو حرکت می کند تکرار می شوند.

در یکی از حرکات رقص دو مرد که بالا و پایین می پرند در مقابل هم در آینه به خود نگاه می گنند و به سبیل خود می نازند و یا آن را تاب می دهند و گاهی موهای خود را شانه و یا مرتب می کنند. در یک سنت رایج برای عروسی همیشه داماد را پیرایش می کردند.

در حرکت دیگر رقصنده در ضمن بالا و پایین پریده و انگشتک زدن شکم ها را حرکت می دهد. به آن “پیش ناف بژتن” می گویند که به معنی تکان دادن شکم است. البته افرادی می توانند این حرکت را انجام دهند که حداقل کمی شکم داشته باشند. در هنگام رقص مردان ضربه باسن از پهلو نیز ممکن است. در مراحل آخر رقص ممکن است با حرکت یکی از باسن ها و از یک طرف فردی از روی شوخ طبعی به دیگری ضربه وارد کند. به این عمل کپلک (کپلک بژتن) می گویند.

در یکی از گام های رقص همانند سلام نظامی دو مرد در مقابل هم قرار می گیرند و با حرکات پا به بالا و پایین می پرند.

بر مبنای همین حالت پاها که رقصنده به بالا و پایین می پرند، دو مرد در مقابل هم وانمود می کنند و یا به نظر می رسد که با تفنگ برنو به یکدیگر تیراندازی می کنند.  همزمان با این حرکات افراد حاضر در جمع با تکرار صدای “هیه” آنها را تشویق می کنند.

در پاسخ به این سوال که چرا در رقص حرکات نظامی وجود دارد می توان این فرضیه را مطرح کرد که اساسا عمده سنگسری ها کوچرو بوده اند.  افراد جوامعی که زندگی آنها با کوچ و زیستن در کوهستان گره خورده است و در اجتماع کوچک زندگی می کنند مبارز و جنگجو تربیت می شوند. در مقابل افرادی که در کویر و یا حاشیه کویر ساکن هستند در دور محیط زیست خود حصار و دیوار ایجاد می کنند و بیشتر دفاع را یاد می گیرند. به همین دلیل علاوه بر مهارت های مبارزه و جنگجو بودن رجز خوانی و خود را قوی تر از آنچه که هستی طبیعی به نظر می رسد. در اسناد تاریخی اشاره شده است که بسیاری از سنگسری ها در دوره های صفویه، افشار، قاجار و پهلوی در جنگ ها به عنوان نظامی حضور داشتند و یا فرمانده نظامی بوده اند. شعبان سنگسری در دوره صفویه، ذوالفقار خان در دوره قاجاریه و بسیاری دیگر که هدف نوشته فعلی معرفی آنان نیست. در کنار آنها افرادی نیز بوده اند که سرکشی می کرده اند. بنابراین به دلایل بالا وجود حرکات نظامی در رقص مردان سنگسری معنی دار است. لازم است تحقیقات بیشتری انجام شود و دوره تاریخی آنان مشخص شود.

در سال های اخیر در جشنواره ها گاهی با چوپ چوپانی این حرکت دورانی شکل می گیرد. این مطلب بیان شده است گاهی نه در گذشته دور چوپان ها این نوع رقص را انجام می داده اند و آن را “کردو سمه” به معنی رقص چوپانی می نامیدند. در مطالعات میدانی با سالمندان به غریب سمه (رقص غریبه ها) اشاره می شود. افراد سالمند کمتر به این نوع رقص با چوب اشاره می کنند.‌ احتمالا از اواخر پهلوی تحت تاثیر جشنواره ها و یا اقتباس آزاد از رقص خراسان جنوبی باشد. آنچه که روشن است رقص مردان با چوب در عروسی ها و آنچه که مردم در مراسم های رایج در سنگسر انجام می دهند رواج نداشته است.

علاوه بر حرکات یاد شده در رقص مردان که بیشتر قدرت و به رخ کشیدن هیبت مردانه و گاهی نشانه های جنگجو بودن است، حرکاتی که زنان در رقص “یری یری” انجام می دهند نیز در میان مردان رایج است.

در نوشته قبلی اشاره کردم که رقص “یری یری” یا همان “یری یری سمه” زنان در فرهنگ کوچرهای و شهر نشین ها در سنگسر جایگاه ویژه ای دارد. “یری” به زبان سنگسری یعنی جاری و در رقص یری یری معمولا یک جاری با جاری دیگرش می رقصد. اما محدود به جاری ها نیست. هنگام برگزاری عروسی مرسوم بوده است که جاری ها را دعوت کنند که برقصند. از دید کوچروهای سنگسری این نوع رقص موجب می شده است که هر نوع کدورت احتمالی بین جاری ها حتی اگر بیان نشده باشد رفع شود. علاوه بر جاری ها در عروسی ها که مختلط بوده است زن و شوهر و سایر افراد نیز به مرکز جمع دعوت می شدند و با هم می رقصیدند. این رقص نوعی خانواد و یا طایفه درمانی است. سنگسری ها علاوه بر عروسی در خیلی از مراسم ها و حتی زمانیکه خانوادگی به طبیعت می روند می رقصند.

رقص زنان سنگسری “یری یری سمه”

کوچرو های سنگسری و محیط زیست پایدار

موقعیت ییلاق ها و قشلاق های سنگسری ها

آرشه خاص‌ترین محصول لبنی سنگسری‌ها

سهیلا غنیان دختر کوچرو سنگسری

درود فراوان به رقصنده های مرد و کودک اعضای گروه آوای ایل سنگسر که ما را همراهی کردند.

سپاس فراوان از همه همراهان و حامیان این رویداد فرهنگی و هنری

طراح و مدیریت زنان همراه این رقص : احمد نادعلیان

سپاس بیکران از خانم فرزانه غنیان، فعال فرهنگی اجتماعی که رقصنده ها را انتخاب و همه هماهنگی ها را انجام دادند.

مدیریت پوشیدن درست پوشاک زنان سنگسری: فاطمه خادمیان و  سپیده صبوری . آنها روش صحیح پوشیدن پوشاک را به بعضی از دختران که بلد نبودند آموزش دادند.

عکاسی و فیلم این گزارش توسط احمد نادعلیان تهیه شده است.  علاوه بر این گزارش کارگردان محترم خانم لیلا رفعتی این رویداد را تصویر برداری و عکاسی کردند که در مراحل بعدی ارائه می شود. همچنین خانم شهربانو احمدی نیز به عنوان عکاس حضور داشتند و در نوشته های بعدی در مورد پوشش زنان سنگسری از عکس های ایشان اضافه می شود.

نوازندگان تنبک، دف: بهدیس طالبیان ، بهار طالبیان، ریحانه مداح،  ملیکه لاله‌عباسی،  زهرا لاله‌عباسی،

اجرا کنندگان : سپیده صبوری ، سهیلا بیرقی ،فرزانه غنیان، مبینا ساقیان، عالیه جلالیان، زهرا عدالت فر، مهدیه زینعلیان، نیلوفر غریبشاه، مریم بیرقی، پوران کیهان ، پریسا حبیبیان،لیلا دایی، عسل غنیان، فاطمه عباسیان، شمیم عباسیان، زهره احمدی، مهسا ساقیان، زهره لاله عباسی، مبینا امتی، پارمیس بیرقی، رها چوبداری طهورا نجاتی، رستا رشیدی و بسیاری از عزیزان که شاید نام آنها را فراموش کردیم.

بخشی از حمایت مالی این رویداد : مرکز هنر پردیس، با مدیریت احمد نادعلیان

با تشکر از کمپ گردشگری تورنه و رجی که در یک روز از همه رقصنده ها و نوازنده ها و میهمانان ما صمیمانه پذیرایی کردند.

با تشکر از خانم خادمیان که مکنه و لباس های بسیاری را در اختیار دختران و زنان قرار دادند .

با تشکر از اقامتگاه های سرای ایل سنگسر و دمواژه در زیارت سنگسر که به ما اجازه دادند از محیط آنها استفاده کنیم.

گزارش های بیشتری نوشته خواهد شد.

Views: 635