English
در گاهشماری سنگسری ها اولین روز از سال جدید و نیز اولین روز از ماه های دوازده گانه ورمز نام دارد. در زبان سنگسری به دوشیزه کَکِچا می گویند. در گذشته ای نه چندان دور رسم بر این بوده است که در صبح روز شروع سال نو و اولین روز ماه که ورمز نام داشته است، قبل از طلوع آفتاب یک کَکِچا (دختر) به نیت روشنایی و برای شگون داشتن به کنار چشمه رابند که همان جایگاه باستانی معبد آناهیتا است می رفته است. او به تعداد افراد داخل خانه از بستر چشمه سنگ انتخاب می کرده و در داخل یک ظرف می ریخته و آن را با آب چشمه پر می کرده است. ککچا یا دختر با نشاط خوشروئی آب را به چهار گوشه خانه و یا اتاق می ریخته است. قبل از آمدن ورمز ککچا افرادی که در داخل خانه بودند درب خانه را برای دیگران باز نمی کردند و دختر یا وَرمَز کَکِچا را خوشقدم و به او هدیه می دادند. اگرچه در خانواده های کمی این آئین نه به شکل گذشته و به صورت ساده تری اجرا می شود. اما بد نیست پیشینه اسطوره ای ، آئینی و تاریخی آن را مرور کنیم.
در ایران باستان این باور وجود داشت که الهه آب «آناهیتا» همه آب های روی زمین، شیر مادران و نطف مردان را تطهیر می کند.
آئین های موجود در سنگسر با باورهای کیش آناهیتا و در پیوند رسوم زرتشتیان باستان بوده است. حالا با گذشت زمان پیشینه آن فراموش شده اند و کارگرد جدیدی دارند. همانطور که سنگسری قبل از سال تحویل از یک جوان می خواهند که به بیرون از خانه برود و سبزه های دشت را در ظرف آب قرار دهد و به خانه بیاورد. به او نیز “سالی” می گویند. او تمثیلی از جمشید است که به جنگ اهریمن و دیوها رفت و پس از شکست دادنشان درختان سبز شدند و شکوفه کردند. حالا علاوه بر تحول طبیعی ، خانه تکانی یا همان تمیز کردن خانه، پاکی درون و فراموشی کدورت ها نیز توصیه می شود. البته آب آوردن و سبزه سبز کردن در بسیاری از نقاط ایران مرسوم است. اما در میان سنگسری ها پیوند نزدیک تری با اسظوره های کهن دارد. دلیل آن این است که در گذشته آنها بیشتر در دل طبیعت و دور از شهرهای بزرگ زندگی می کردند.
در ایران چشمه های زیادی وجود دارد که بومی ها این اماکن را قلعه دختر می نامند. قلعه دختر نام دیگر معابد آناهیتا است و مرتبط با آن آئین میباشد. در مسیر شیراز به فیروزآباد کاخی در بالای کوه وجود دارد که قلعه دختر نامیده می شود. در پائین کوه چشمه ای وجود دارد.
مطالعات استاد چراغعلی اعظمی نشان می دهد که چشمه رابند سنگسر زمانی معبد آناهیتا بوده و در گذشته زنان سنگسری برای نیازهای خود به بنایی می رفتند که در آنجا وجود داشته است. در حال حاضر ترکیب چشمه به شدت دستکاری شده و فقط ویرانه آن بنا باقی مانده است. باغ های اطراف آن نیز به شیوه نامناسبی با دیوارهای سیمانی دیوارچینی شده اند.
در دوره ساسانی نمونه هایی از پیکره آناهیتا در نقش رستم و طاق بستان حجاری شده است.
در نزدیکی پلور که مکان ییلاقی سنگسری ها است هر مسافری که از جاده هراز عبور می کند چشمه قلعه دختر را در کنار جاده می بیند. در کنار چشمه و در بالای آن ویرانه های بنای تاریخی وجود دارد. بسیاری از بومی ها در پلور نقل می کنند که در گذشته ای دور دخترانی در بالای کوه پادشاهی می کردند. آنها همچنین می گویند که در بالای کوه حوزهایی وجود داشته است که با مشک در آن آب ریخته می شد و آنها آب را سجده می کردند. آنچه که آنها می گویند بوضوح دلالت بر وجود کیش آناهیتا بوده است.
در ایران باستان این باور نیز وجود داشت که نطفه یک نجات بخش، معجزه وار در آب مقدس محفوظ مانده است. زمانی که یک دوشیزه باکره، تن خود را می شوید و یا از آن آب می نوشد، از آن نطفه بارور میشود. آن منجی پس از تولد، نیروی شر را شکست میدهد و عدالت را در زمین جاری میکند.
در ارتباط با سنگ نیز باید اشاره کرد که مِهر از سنگ متولد شده است و نور و روشنایی پدید آمده است.
در نزدیک ترین محل خیل (ییلاق) سنگسری همیشه یک چشمه وجود دارد. معمولا در گذشته آب چشمه بواسطه یک جوی آب به داخل گوت هدایت می شد. حوض وجود داشت و ظروف در آنجا شستشو می شد. اما برای نوشیدن آب و کارکردهای دیگر همیشه آب را از چشمه به محل اسکان می آوردند.
اجرای آئینی دوشیزه اهورا مزدا و شگون داشتن آب در سنگسر
احمد نادعلیان: آشنایی با ییلاق های کوچروهای سنگسری
قلمرو جغرافیایی خیل های (ییلاق های) سنگسری
زنان سنگسری باور داشتند که آب چشمه رابند سنگسر که زمانی معبد آناهیتا بوده است برای تثبیت رنگ در رنگرزی سنتی بسیار خوب عمل می کند.
این یک رسم همیشگی در میان سنگسری هاست که در داخل گوت آب پاشی می کردند. با در نظر گرفتن سایر شواهد مرتبط با باورها این عمل معنی دار است.
اساطیر ایران باستان و آئین ها تاثیر عمیقی بر کارهای من داشته اند و با روایت و تفسیر جدیدی ارائه می شوند. در موارد بسیاری مجسمه هایم (الهه آب) را در محیط رودخانه ها چیدمان می کنم.
مجسمه های سنگی احمد نادعلیان
آب به همه مخلوقات و موجودات جهان جان می بخشد. پی بردن این نکته اهمیت دارد که با توجه به پیشینه این آثار، مفهوم مورد نظر آثارم در زمان حال، در بستری متفاوت ارائه می دهم که توجیهات و دستاوردهای گوناگونی را دارا می باشد.
وَرمَز ککچا نام گروهی از دختران و زنان سنگسری است که در حوزه های مختلفی فعالیت دارند. آنها در حوزه پوشاک زنان، سوزن دوزی ها، زیورآلات ، آئین ها ، موسیقی، رقص و … به بهانه افتتاح بومگردی عمارت کژین از آنها خواسته شده بود که با اجرای موسیقی و رقص برای بانوان در آنجا برنامه داشته باشند. با توجه به محدودیت ها پیشنهاد دادم که با الهام از عمل آئینی وَرمَز ککچا یک اجرای هنری همراه با موسیقی داشته باشیم. اجرای انجام شده اقتباس آزاد بود. ظروف مسی پر از آب بر روی میز چیده شده بود. پس از بحث و گفتگو پیرامون پوشاک و زیورآلات زنان سنگسر این برنامه از ورودی بومگردی عمارت کژین در سنگسر شروع شد.
اجرای آئین وَرمَز ککچا “دوشیزه اهورا مزدا ” در سنگسر
برای اطلاعات و تصاویر بیشتر لینک زیر را ببینید:
اجرای آئینی دوشیزه اهورا مزدا و شگون داشتن آب در سنگسر
Views: 96